Что такое гук в белорусском языке
Беларуская мова. 10 клас
§ 0-6. Гукі і літары беларускай мовы (паўтарэнне і сістэматызацыя вывучанага)
Успамінаем вывучанае
Як вядома, беларуская графічная сістэма выкарыстоўвае 32 літары: 10 служаць для абазначэння галосных гукаў, 21 — для абазначэння 39 зычных гукаў.
Несупадзенне колькасці гукаў і літар тлумачыцца наступным:
Зычныя гукі падзяляюцца на 2 групы паводле ўдзелу голасу і шуму пры іх утварэнні:
Зычныя гукі [з], [з’], [с], [с’], [
], [’], [ц], [ц’] называюцца свісцячымі. Гукі [ж], [ш], [
], [ч] называюць шыпячымі.
Зычныя [г], [г’],[к], [к’],[х], [х’] маюць назву заднеязычныя.
1. Разгледзьце табліцу, растлумачце яе структуру. На аснове табліцы дайце характарыстыку літар і адпаведных гукаў у беларускай мове.
2. Прачытайце скорагаворкі. Паспаборнічайце ў правільнасці і хуткасці іх вымаўлення. Ці згодны вы з меркаваннем І. Атрошанкі, што «шматразовае прагаворванне слоў з адным і тым жа гукам — не толькі забаўка, а праца, якая дапамагае сканцэнтраваць увагу на цяжкіх фанетычных з’явах»?
1. Тры сяброўкі, тры вавёркі, утраіх м вілі́ вяроўкі.
2. Піліпаў Піліп прыпоўз да ліп і да ліпы прыліп.
3. Пільшчыкі-пілавальшчыкі пілавалі піламі. Пілавалі, перапільвалі, наперапілоўвалі, пілаванне перапалавінілі.
4. Лянок не любіць лянот, лянот не любіць лянок.
5. Ніна не́сла Нэлі ніткі.
6. Усім — па сем, гаспадару — восем, а гаспадыні — дзевяць, што добра дзеліць.
7. Дзіна з Дзімам гуляюць з гадзі́ну: Дзіма знаходзіць Дзіну, а Дзіна — Дзіму.
8. Шчыгол са шчыгліхай цэлы дзень кормяць шчыглянят.
3. Прачытайце ўслых. Растлумачце асаблівасці вымаўлення гукаў.
4. Прачытайце пары слоў. Выразна вымаўляйце цвёрды [ч] у беларускіх і мяккі [ч’] у рускіх словах.
Чыж — чиж, чай — чай, чысты — чистый, чэпчык — чепчик, чэрпаць — черпать, чорны — чёрный, чужы — чужой, чэсны — честный.
5. Параўнайце гучанне слоў у беларускай і рускай мовах. Звярніце ўвагу на «ўзмоцненую» мяккасць гука [’]. Запішыце ўласныя прыклады.
Ціна — тина, Дзіна — Дина, дзікі — дикий, ціскі — тиски, Дзвіна — Двина, ціхоня — тихоня, цемень — темень, цень — тень, дзень — день, дзве — две.
У моўнай плыні гукі вымаўляюцца неаднолькава.
Адны з іх гучаць выразна, без змен (моцная, незалежная пазіцыя).
Пад уплывам суседніх гукаў або ў канцы слова гукі могуць змяняцца (слабая пазіцыя).
Моцная пазіцыя для галосных — пад націскам. Незалежна ад якасці суседніх гукаў у гэтай пазіцыі выразна гучаць усе галосныя.
Слабая пазіцыя — ненацісное становішча галосных гукаў (вымаўляюцца «скарочана» або змяняюцца не пад націскам: аканне, яканне).
Моцныя пазіцыі звонкіх і глухіх зычных:
У слабай пазіцыі гукі могуць азванчацца і аглушацца, страчваючы сэнсаадрознівальную функцыю:
6. Прачытайце верш уголас. Услухайцеся ў яго гучанне. Прыдумайце назву, сугучную настрою і пачуццям лірычнага героя. Якія гукі найчасцей сустракаюцца ў гэтым творы, як яны дапамагаюць стварыць карціну начной цішыні, магічнай еднасці чалавека і прыроды? Якія слыхавыя і зрокавыя асацыяцыі выклікаюць прыведзеныя радкі?
Я адчыняю ў ноч сваё акно.
Такі спакой, такая ў свеце ці́ша,
Што, можа, нат за вёрстаў сем чутно,
Як павучок калысачку калыша.
Палі́, лясы, азёры спяць даўно,
І сёлы спяць, турботы не забыўшы.
Мне страшна быць у гэтай ночы лішнім —
З Прыродай я зліваюся ў адно.
Сябрамі мне становяцца сягоння
Калоссі ў полі, у дуброве — клёны;
Што к брату, да мяне ідзе алень.
І на ўсім існым ёсць маё дыханне,
І пульс чуваць, мой пульс і хваляванне —
У травах, дрэвах, месячным святле.
Выпішыце з тэксту па два-тры прыклады слоў, у якіх галосныя і зычныя гукі знаходзяцца ў моцнай і слабай пазіцыях.
Разгледзьце фотаздымак П. Ветра. Які настрой ён перадае? Паспрабуйце стварыць свой невялікі празаічны або вершаваны тэкст, перадаўшы стан прыроды з выкарыстаннем фанетычных сродкаў выразнасці маўлення.
Успамінаем вывучанае
Чаргаванне гукаў — гэта замена гукаў у межах адной марфемы пры змяненні або ўтварэнні слоў.
Пазіцыйныя чаргаванні залежаць ад пазіцыі гука ў слове (уплыў суседніх гукаў, становішча на канцы слова): [э] // [а] (ц[э]ны — ац[а]ніць, [м’э]сца — [м’а]сцовы), [о] // [а] (г[о]лас — г[а]ласаваць, [с’о]мы — [с’а]мёра), [з] // [с] (бяро[з]а — бяро[с]ка), [з] // [з’] ([з]носіць — [з’]несці), [д] // [ ’] (са[д]ы — у са[ ’]е), [т] // [ц’] (свя[т]а — на свя[ц’]е), [г] // [х] (кні[г]а — кні[х]), [в] // [ў] (ла[в]а — ла[ў]ка).
Гістарычныя чаргаванні захаваліся з часоў агульнаславянскай эпохі, яны адбываліся паводле тагачасных фанетычных законаў. З пункту погляду сучаснай мовы такія чаргаванні нельга растлумачыць пазіцыяй гука ў слове: [э] // [а] ([л’э]зці — [ла]зіць), [э] // [о] ([в’э]зці — [во]з), [у] // [ы] (с[у]хі — выс[ы]хаць), [у] // [о] (с[у]хі — с[о]хнуць), [г’] // [з’] (бера[г’]і — на бера[з’]е), [к] // [ч] (ру[к]а — ру[ч]ны), [к] // [ц] (ру[к]а — у ру[ц]э), [х] // [ш] (ву[х]а — ву[ш]ы), [д] // [ ’] // [] (ха[д]а — ха[ ’]іць — ха[]у), [б’] // [бл’] (ра[б’]іць — ра[бл’]ю), [л] // [ў] (бы[л]а — бы[ў]).
7. Вызначце ў парах слоў зычныя гукі, якія чаргуюцца. Растлумачце характар чаргаванняў.
Горад — гарадскі, леснічоўка — лясны, драбіць — драблю, карова — кароўка, дарога — пры дарозе, дарога — дарожны, прырода — у прыродзе, страха́ — на страсе́, страха́ — застрэшак, рака — рачны, работа — рабіць.
8. Запішыце 5 пар слоў з пазіцыйнымі і 5 пар слоў з гістарычнымі чаргаваннямі гукаў.
Что такое гук в белорусском языке
КЛАСІФІКАЦЫЯ ЗЫЧНЫХ ГУКАЎ
Зычныя гукi беларускай мовы характарызуюцца наступнымi паказчыкамi: цвёрдасцю-мяккасцю зычнага, удзелам голасу i шуму, месцам i спосабам утварэння.
1) большасць зычных утвараюць пары па цвёрдасцi-мяккасцi (15 пар):
Не мае адпаведнага цвёрдага гук [й]. Зычныя [у], [ž], [ж], [ш], [ч], [р] у беларускай літаратурнай мове заўсёды цвёрдыя і не маюць адпаведных мяккіх.
2) паводле ўдзелу голасу i шуму ўсе зычныя дзеляцца на санорныя i шумныя. Санорныя вымаўляюцца з перавагай голасу, шум пры iх вымаўленнi нязначны.
Да санорных належаць
Шумныя зычныя вымаўляюцца або з перавагай шуму над голасам, або толькi з удзелам шуму, без голасу. Шумныя зычныя, якiя вымаўляюцца з удзелам голасу, называюцца звонкiмi, а тыя, якiя вымаўляюцца з удзелам шуму, без голасу, называюцца глухiмi.
Звонкiя i глухiя ўтвараюць адпаведныя пары.
звонкiя
глухiя
Глухія гукі [ф], [ф`] не маюць адпаведных звонкіх.
3) па месцы ўтварэння зычныя падзяляюцца на дзве групы: губныя i язычныя. Кожная з гэтых груп дзелiцца на падгрупы: губныя — у залежнасцi ад таго, да якога пасiўнага органа артыкулюе нiжняя губа; язычныя — якая частка языка з`яўляецца цэнтрам гукаўтварэння i да якога пасiўнага органа артыкулюе язык.
Губныя зычныя бываюць губна-губнымi, калi змыкаюцца цi зблiжаюцца абедзве губы: [б], [б`], [п], [п`], [м], [м`], [ў], або губна-зубнымi, калi нiжняя губа артыкулюе да верхнiх зубоў: [в], [в`], [ф], [ф`].
Язычныя падзяляюцца на
пярэднеязычныя: усе астатнiя.
4) па спосабу ўтварэння зычныя падзяляюцца на пяць груп: змычныя (выбухныя), шчылiнныя (фрыкатыўныя), змычна-шчылiнныя (афрыкаты), змычна-праходныя, дрыжачы.
Пры вымаўленнi змычных адбываецца поўнае змыканне актыўнага i пасiўнага органаў мовы, у вынiку чаго рух струменю паветра перапыняецца. Размыканне адбываецца рэзка i хутка i нагадвае кароткi выбух. Па гэтай прычыне змычныя называюць выбухнымi. Змычныя нельга вымавiць працяжна, таму iх называюць яшчэ iмгненнымi. Да iх належаць [б], [б`], [п], [п`], [д], [т], [г], [г`], [к], [к`].
Пры вымаўленнi шчылiнных актыўны i пасiўны органы мовы зблiжаюцца так, што ўтвараюць вузкую шчылiну, праз якую праходзiць струмень выдыхаемага паветра, утвараючы характэрны шум. Шчылiнныя зычныя iначай называюць фрыкатыўнымi (лац. fricare — церцi).
Фрыкатыўныя гукi можна вымаўляць працяжна, таму iх часам называюць працяжнымi. Да гэтай групы належаць [ ], [ `], [в], [в`], [ў], [j], [ж], [ш], [х], [х`], [з], [з`], [с], [с`], [ф], [ф`].
Змычна-шчылiнныя гукi спалучаюць у сабе абодва апiсаныя вышэй спосабы ўтварэння. Пры iх утварэннi актыўны орган поўнасцю змыкаецца з пасiўным, але размыканне адбываецца не iмгненна, не шляхам выбуху, а паступова — шляхам пераходу змычкi ў шчылiну. У час размычкi ўзнiкае шчылiна, праз якую паветра выходзiць, утвараючы фрыкатыўны шум. У вынiку ўзнiкаюць так званыя злiтныя гукi, якiя яшчэ называюцца афрыкатамi: [ц], [ц`], [ч], [дз], [дз`], [дж].
Змычна-праходнымi з’яўляюцца зычныя, утварэнне якiх характарызуецца поўнай змычкай органаў мовы ў адным месцы моўнага тракту з адначасовым праходам для паветра ў другiх яго месцах. Змычна-праходныя называюцца яшчэ плаўнымi. У залежнасцi ад таго, праз якую поласць праходзiць паветра, змычна-праходныя дзеляцца на насавыя: [н], [н`], [м], [м`] i ротавыя (бакавыя) [л], [л`].
Дрыжачымi, або вiбрантам, у беларускай мове з`яўляецца [р]. Пры яго ўтварэннi органы маўлення (язык i верхняе паднябенне) змыкаюцца i размыкаюцца некалькi разоў, што надае гуку своеасаблiвае акустычнае аблiчча. Гукi [с], [с`], [з], [з`], [ц], [ц`], [дз], [дз`] паводле iх акустычнага ўражання атрымалi назву свiсцячых, а [ш], [ж], [ч], [дж] — шыпячых.
Класiфiкацыю зычных гукаў можна паказаць у таблiцы
«Літары і гукі беларускай мовы»
Глух ія 
Заўсёды мяккія – [ ДЗ ’], [Й] 
Азначае цвёрдасць зычнага ,
які стаіць перад ім
Азначае мяккасць зычнага ,
які стаіць перад ім 
Яма – [йа]ма Заяц – за[йа]ц П ‘ ё – п [й э ]
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Памятка для учащихся, изучающих белорусский язык. В таблице представлены характеристики букв и звуков белорусского языка, их написание. Памятка выполнена в цветовом варианте с использованием ассоциативных изображений, что позволяет привлечь внимание, провести аналогию и быстрее усвоить материал. Можно использовать как на уроке (демонстрационный материал), так и дома, при выполнении домашнего задания.
Номер материала: ДБ-1095113
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
Чем заняться с детьми в новогодние праздники в Москве
Время чтения: 4 минуты
Российские юниоры завоевали 6 медалей на Международной научной олимпиаде
Время чтения: 2 минуты
Итоговое сочинение успешно написали более 97% выпускников школ
Время чтения: 2 минуты
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате
Время чтения: 1 минута
Путин призвал повышать уровень общей подготовки в колледжах
Время чтения: 1 минута
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Гук і літара. Суадносіны літар і гукаў
Гукі – мінімальныя адзінкі маўленчай плыні, якія характарызуюцца акустычнымі і перцэптыўнымі (звязаны з успрыняццем маўлення) прыметамі, а таксама з’яўляюцца вынікам працы маўленчага апарата чалавека.
Гукі мовы маюць розныя ўласцівасці, таму і даследуюцца з розных бакоў: акустычнага (або фізі чнага), артыкуляцыйнага (або фізіялагічнага), перцэптыўнага (або ўспрымальнага) і функцыянальнага (або лінгвістычнага).
Акустычны (або фізічны) аспект дазваляе вывучаць гукі як фізічную з’яву. Акустыка (ад грэч. akustikos – слыхавы ) – раздзел фізікі, дзе вывучаюцца фізічныя ўласцівасці гукаў. Гукі мовы маюць такія фізічныя якасці, як сілу, вышыню, працягласць, тэмбр. Вуха чалавека ўспрымае паветраныя хвалі ў момант гаварэння як гукі, якія маюць розныя фізічныя якасці.
Пры артыкуляцыйных (або фізіялагічных) даследаваннях увага звяртаецца на працу маўленчых органаў, у выніку дзейнасці якіх і ўтвараюцца гукі. Артыкуляцыйна (ад лац. articulatio – членападзельнае вымаўленне) кожны гук утвараецца ў выніку складаных рухаў маўленчых органаў.
Перцэптыўны (або ўспрымальны) аспект дапамагае вывучыць гукі з п. гл. іх успрымання носьбітамі мовы. У паняцце перцэпцыі (ад лац. percepto – успрымаць) уваходзіць першасная апрацоўка
маўленчага сігнала і сістэма працэсаў інфармацыйнай перапрацоўкі тэксту.
Пры функцыянальным (або лінгвістычным) аспекце гук мовы ўтварае мноства гукаў маўлення, падобных па артыкуляцыйных і акустычных характарыстыках. Адно і тое ж слова, вымаўленае мужчынам і жанчынай, дзіцем і сталым чалавекам, будзе адрознівацца па сваіх характарыстыках: тэмбрам, асаблівасцямі будовы маўленчага апарата. Але кожны раз мы будзем успрымаць комплекс гукаў, вымаўлены рознымі людзьмі, як адно і тое ж слова. Гэта адбываецца таму, што існуе пэўны эталон гука, які знаходзіцца ў свядомасці чалавека, і згодна з якім гукі маўлення атаясамліваюцца. Значыць, гук мовы не канкрэтны гук, а абстракцыя – фанема. Фанемы вывучаюцца ў такім раздзеле мовазнаўства, як фаналогія.
Названыя аспекты вывучэння гукаў мовы (акустычны, артыкуляцыйны, перцэптыўны і функцыянальны) вельмі цесна звязаны паміж сабой, паколькі даследуюць адну і тую ж фанетычную адзінку (гук), але з розных бакоў. І толькі сукупнасць атрыманых фактаў дасць магчымасць разглядаць гукі мовы як цэласную з’яву.
Літара– гэта графічны знак у складзе алфавіта, якім на пісьме адзначаецца пэўны гук ці спалучэнне гукаў.
З гэтай прычыны ў сучаснай беларускай мове не ўсе гукі абазначаюцца асобнымі літарамі (напрыклад, для абазначэння мяккіх зычных гукаў няма асобных зычных літар – быў і біў, воз і вёз). Адна галосная літара можа абазначаць адзін або два гукі (сям’я [с’ам’jа], зелянее [з’эл’ан’эjэ]). Адна зычная можа абазначаць розныя гукі (з[з]акон, з[з’] лесу, бяроз[с]ка, з[с’] песні, з[ж]жаты, расказ[ш]чык – літара з мае 6 гукавых значэнняў).
Адны з гэтых значэнняў – асноўныя (алфавітныя), іншыя – другарадныя. Графіка вывучае толькі асноўныя (алфавітныя) гукавыя значэнні літар, г.зн. тыя, што выступаюць у моцнай пазіцыі (для галосных – пад націскам, для зычных – перад галоснымі ці санорнымі зычнымі). Замест алфавітнай літары не можа быць ужыта іншая без змены значэння слова (напрыклад: з[з]акон, з[з]орка). Другарадныя значэнні літары (дадатковыя, неалфавітныя) абазначаюць гукі, якія стаяць у слабай пазіцыі, напрыклад, зычныя перад іншымі (акрамя санорных) зычнымі ці ў канцы слова (бяроз[с]ка, з[с’] песні, з[ж]жаты, расказ[ш]чык). Такім чынам, графіка вывучае перадачу на пісьме гукаў моцных пазіцый, а перадача гукаў слабых пазіцый – сфера арфаграфіі.
Літары сучаснага беларускага алфавіта беларускай мовы па сваіх асноўных значэннях падзяляюцца на дзве групы: адназначныя і двухзначныя. Літары, якія перадаюць на пісьме адзін гук, называюцца адназначнымі. Да іх адносяцца а, о, э, у, ы, якія абазначаюць адпаведныя галосныя гукі [а], [о], [э], [у], [ы], а таксама зычныя літары д, ж, дж, р, т, ў, ч, ш, якія ябазначаюць няпарныя цвёрдыя гукі [д], [ж], [дж], [р], [т], [ў], [ч], [ш].
Двухзначнымі з’яўляюцца літары, якія маюць два гукавыя значэнні. Гэтыя літары абазначаюць парныя цвердыя і мяккія зычныя: б – [б] і [б’], в – [в] і [в’], г – [г] і [г’], [г] і [г’], дз – [дз] і [дз’], з – [з] і [з’], к – [к] і [к’], л – [л] і [л’], м – [м] і [м’], н – [н] і [н’], п – [п] і [п’], с – [с] і [с’], ф – [ф] і [ф’], х – [х] і [х’], ц – [ц] і [ц’], а таксама галосныя літары е, ё, ю, я, і (ётаваныя).
Ётаваныя галосныя (яны двухзначныя) у рознай пазіцыі маюць рознае значэнне:
1) абазначаюць адну і тую ж фанему (той галосны, які чуецца ў іх назве) і мяккасць або цвёрдасць папярэдняга зычнага: ва[а]ду і вя[а]ду, во[о]з і вё[о]з, вы[ы]ць і ві[і]ць, мэ[э]ра і ме[э]ра, лу[у]к і лю[у]к;
літары а – я о – ё і – ы э – е у – ю
2) абазначаюць два гукі (спалучэнне етавага (j) з адпаведным галосным) у пяці пазіцыях:
1) у пачатку слова: явар [jавар], ельнік [jэл’н’ік], ёлка [jолка], юны [jуны], іхні [jіхн’і];
2) пасля галосных літар: заехаць [заjэхац’], заяц [заjац], знаёмы [знаjомы], працую [працуjу], краіна [краjіна];
3) пася мяккага знака: мільен [м’іл’jон], мільярд [м’іл’jарт], рэльеф [рэл’jэф], лью [л’jу], Ільіч [іл’jіч];
4) пасля апострафа: п’еса [п’jэса], аб’ем [абjом], інтэрв’ю [інтэрвjу], аб’ява [абjава], аб’інець [аб’jін’эц’];
5) пасля ў: кроўю [кроўjу], шчаўе [шчаўjэ], кустоўя [кустоўjа], салаўём [салаўjом], салаўіны [салаўjіны].
Для абазначэння мяккага зычнага гука [j] пасля галосных перад зычнымі і на канцы слова ўжываецца літара й (і нескладовае): чай, байка, майскі, вырай.
Канспект урока па беларускай мове «Гукі мовы»
Канспект урока па беларускай мове
Тэма ўрока : Зычныя гукі
Замацаванне ведаў аб парных і няпарных звонкіх, глухіх і санорных, свісцячых і шыпячых зычных гуках; іх вымаўлення і абазначэння на пісьме; Задачы:
1. Замацаваць веды з азванчэннем глухіх перад звонкімі, аглушэннем звонкіх перад глухімі і на канцы слова, прападабнення свісцячых да шыпячых, шыпячых да свісцячых;
2. выпрацоўваць уменне вымаўляць гэтыя гукі і іх спалучэнні ў маўленчай плыні, адрозніваць і правільна перадаваць на пісьме;
3. садзейнічаць развіццю ўвагі, арфаграфічнай пільнасці, культуры маўлення навучэнцаў;
4. спрыяць выхаванню жыццёва неабходных якасцяў: адказнасці, уважлівасці; любові да роднай мовы, прыроды;
1. Арган ізацыйны момант
Хутка час прабяжыць,
Добры дзень! Усмешкі на вашых, дзеці, тварах, парадак на працоўных месцах паказвае, што вы гатовы працаваць. Нам спрыяе нават надвор’е. Паглядзіце, як сонейка нам усміхаецца. Усміхнемся яму ў адказ.
— Дзеці, а вы любіце загадкі?
Тады адгадайце: “Табе дадзена, а людзі карыстаюцца!”. (імя)
— У кожнага з вас ёсць імя. Падыміце рукі тыя, чыё імя пачынаецца з галоснага гука? Назавіце імя і першы гук.
— А колькі галосных гукаў у беларускай мове?
— Звярніце ўвагу на дошку. Вы бачыце домік пад назвай Гукі. Але ён пакуль пусты і непрыгожы. Зусім хутка мы заселім яго жыхарамі, запоўнім ведамі. А як вы думаеце, хто тут жыве? (гукі мовы)
— Можам мы тут пакінуць галосныя гукі? (памяшчаем картку з галоснымі гукамі ў доміку)
2,2 Падрыхтоўка да ўспрымання тэмы
— Скажыце, акрамя галосных гукаў, якія гукі вы яшчэ ведаеце? (зычныя)
— Наша сённяшняя тэма гучыць менавіта так: Зычныя гукі: глухія, звонкія, санорныя, свісцячыя, шыпячыя; іх вымаўленне і правапіс. ( робіцца запіс даты і тэмы ў сшытках)
— Якія задачы мы паставім перад сабой? Сфармулюйце думку, выкарыстоўваючы словы: успомнім, навучымся, замацуем (словы на дошцы)
2,3 Тлумачэнне тэмы
— Давайце ўспомнім, як называюцца гукі, якія складаюцца толькі з шуму? (глухія)
— А з шуму і голасу? (звонкія).
— Знайдзіце сярод названых звонкі гук. А глухі…
— Перад вамі на дошцы звонкія гукі. А ў вас на партах таксама гукі. Ваша задача – знайсці пару звонкім гукам па глухасці. (школьнікі знаходзяць пару).
— Звернемся да падручніка – с.15. Ці ўсе гукі мы назвалі? Звярніце ўвагу на няпарныя глухія : к,ф.
— Жыхароў у доміку стала яшчэ больш. Сюды далучыліся звонкія, глухія і санорныя зычныя.
— Звернемся да падручніка – практ. 27. Зачытаем умову задання. ( 3 словы разбіраем разам, наступныя 3 – самастойна; хто хутчэй справіцца – вусна працуе з практыкаваннем 30)
— У нас засталіся яшчэ шыпячыя і свісцячыя зычныя. Чаму яны так называюцца? – вызначце, якія з іх шыпячыя, а якія свісцячыя.
— Што ж, у нашым доміку ўжо чуецца шум, голас, шыпенне і нават свіст. Вось на што здольны гукі нашай мовы.
— Як вы думаеце, якія гукі важнейшыя: зычныя ці галосныя?
— Вывад – яны ў аднолькавай ступені важныя ў мове. Як добрыя суседзі, яны павінны жыць у згодзе паміж сабой. Гэта спрыяе таму, што наша мова вельмі мілагучная.
— Прааналізуем зычныя гукі ў слове салавей.
Добра папрацаваўшы, адпачнём. Заплюшчыце вочы, сядзьце зручна і паслухайце. (школьнікі слухаюць гукі прыроды: ручаёк, спеў птушак і г.д.)
-Што вы ўяўлялі, слухаючы гэтыя гукі прыроды?
-А людзі могуць уступаць у зносіны з дапамогай такіх гукаў? (не)
-Так, менавіта гукі мовы дапамагаюць нам у маўленні, таму вяртаемся да іх.
Нагадваю: рукі – на месцы, спіна – прамая, веды – з сабой.
2,5 ЗАДАННЕ 1 ( работа ў парах)
Уставіць прапушчаныя літары: Ка (з,с)ка, мала(ц)ьба, кла(д)ка, бе(г)чы, гры(б,п). (вусна падбіраем праверачныя словы, робім выснову пра вымаўленне і правапіс глухіх перад звонкімі і звонкімі перад глухімі).
2,6 ЗАДАННЕ 2. ( па ланцужку – 1 чалавек ля дошкі)
Запісаць фанетычную транскрыпцыю слоў : хлеб [хл’эп], лодка [лотка],сшытак [шытак],просьба [проз’ба],на печцы [на п’эццы].
Вучню далі заданне напісаць словы, якія чытаюцца аднолькава як злева направа, так і справа налева. Ён выканаў заданне так: шалаш, боб. Ці правільна гэта? ( не, бо ў слове боб зычны на канцы слова аглушаецца).
2,8 ЗАДАННЕ 4 (праца з тэкстам; па варыянтах)
Тэкст у кожнага вучня на парце.
Наступіла прыгажуня-зіма. Палі, лугі пакрыла яна цёплай коўдрай. Елкі, сосны стаяць у беласнежных футрах. Не чуваць спеваў птушак. Маро(з,с) закаваў рэчку ў ледзяны панцыр.
— Да якога стылю аднясем гэты тэкст? Чаму?
— І варыянт – выпісаць 3 словы са звонкімі гукамі, падкрэсліць іх.
— ІІ варыянт – выпісаць 3 словы з санорнымі зычнымі, падкрэсліць іх.
— ІІІ варыянт – выпісаць 3 словы са свісцячымі гукамі, падкрэсліць іх.
2,9 ЗАДАННЕ 5 ( па ўзроўнях)
1. Спісаць сказы. Замест кропак уставіць на канцы слоў патрэбныя літары, у дужках запісаць праверачныя словы.
На полі рос гарох, авё.. і бо.. У садзе многа ру… Зазелянелі ле.. і лу.. На даху сядзеў шызы голу..
2. Перакласці сказы на беларускую мову.
Морозы сковали землю. Замерзли реки и озера. Везде лежит белый пушистый снег. Дети рады зиме. По свежему снегу приятно бежать на лыжах.
1. Назавіце санорныя гукі
2. Колькі зычных гукаў у слове снегапад?
3. У якіх словах неабходна пісаць літару З
(узаемаправерка, правільны варыянт на дошцы)
8 Падвядзенне вынікаў.
— Хто выканаў заданне без памылак?
Зараз мне патрэбны 2 чалавекі, каб дапамаглі скласці рассыпаныя гукі. МАЛАЙЦЫ
— Гэтая мая вам адзнака ўсім. Але некаторыя заслужылі і індывідуальнай адзнакі.
— Выстаўленне адзнак, каментар. (правільнае маўленне, нязначныя маўленчыя недахопы, адказы былі лагічныя і дакладныя, прадэманстраваў добры ўзровень ведаў, мова характарызавалася дакладнасцю словаўжывання, выразнасцю, быў актыўны на ўроку, умела прымяняў атрыманыя веды, прыводзіў удалыя прыклады, ты цудоўна справіўся з …)