Что такое дзеяслоў у беларускай мове 4 клас
Віды, формы і прыклады дзеясловаў
Нездарма ж «дзеясловам» нашы продкі звалі ў прынцыпе гаворка, гэтак жа гэтае слова інтэрпрэтуецца ў слоўніку В. Даля. Прыклады дзеясловаў, іх выкарыстанне, змяненне разбяром ў дадзеным артыкуле.
Дзеяслоў як часціна мовы
Марфалагічныя і сінтаксічныя прыкметы
Што тычыцца сінтаксічнай ролі, то часцей за ўсё дзеяслоў выкарыстоўваецца ў якасці выказніка, ён жа разам з дзейнікам ўтварае прэдыкатыўных або граматычную аснову. Дзеяслоў у сказе можа распаўсюджвацца. Гэтую функцыю выконвае назоўнік альбо прыслоўе.
інфінітыў
У кожнага дзеяслова маецца пачатковая форма, яна і называецца інфінітывам. Пытанні задаем наступныя: «што рабіць?», «Што зрабіць?». Прыклады нявызначаных дзеясловаў: вучыць, маляваць (што рабіць?), Вывучыць, намаляваць (што зрабіць?).
віды дзеяслова
форма ладу
Змяняюцца дзеясловы і па ладзе. Іх усяго тры: ўмоўнае (умоўны), абвесны і загадны.
катэгорыя часу
Форму будучага часу здольныя мець дзеясловы абодвух відаў, закончанага і незакончанага. Яна бывае двух тыпаў: простая і складаная. Першая характэрная для дзеясловаў закончанага трывання: пабудую, прыляпіце, Напілуеце і г.д. Будучыня складанае ўтвараюць дзеясловы незакончанага трывання. Параўнаем: буду будаваць, буду ляпіць, буду пілаваць. Такім чынам, форма гэтая утвараецца з дапамогай дзеяслова «быць», пастаўленага ў будучы просты, і інфінітыва.
У сучаснасці і будучыні часах дзеясловы маюць твар і лік. Пра іх і пагаворым ніжэй.
Твар і лік
Калі дзеяслоў стаіць у першым асобе, ён паказвае, што дзеянне вырабляе сам казаў. Напрыклад: «Я гартуецца кожны дзень, абліваючыся сцюдзёнай вадой і абціраючы снегам».
Пра тое, што дзеянне выконвае суразмоўца таго, хто гаворыць, нам раскажа другая асоба дзеяслова. Да прыкладу: «Ты выдатна ведаеш, колькі будзе двойчы два». Дзеясловы ў гэтай жа форме могуць мець абагульнены сэнс, пазначаць дзеянні, характэрныя для любога чалавека. Часцей за ўсё гэта можна сустрэць у прыказках: «На чужой роток ня накінеш платок». Адрозніць такія прапановы проста: у іх, як правіла, адсутнічае падлягае.
Спражэнне і асабістыя заканчэння дзеяслова
II спражэнне (заканчэння)
Дзеяслоў. Функцыянальная характарыстыка дзеяслова. Катэгарыяльныя значэнні дзеяслова.
У залежнасці ад асаблівасцей змянення ў сучаснай беларускай мове адрозніваюць спрагальныя і неспрагаль- ныя формы дзеяслова.
Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў), яе ўтварэнне, граматычнае значэнне, марфалагічныя прыметы і сінтаксічныя функцыі. Асновы дзеяслова: інфінітыва і цяперашняга (будучага простага).
дзеясловаў: праграмаваць, стыкавацца, транспланта- ваць. Суфікс -ці ўжываецца ў дзеясловах з асновай на зычны: везці, грэбці, дзяўбці, лезці, паўзці, скрэбці.
Аснова інфінітыва-гэта частка інфінітыва без формаўтваральнага суфікса: даганя-ць, меркава-ць, грэб- ці, плес-ці, бег-чы, лег-чы.
Ад асновы інфінітыва ўтвараюцца формы дзеясловаў абвеснага ладу прошлага часу: загарэ-ць, прачыта-ць — загарэ-ў, загарэ-л-а, загарэ-л-і, прачыта-ў, прачыта-л-а, прачыта-л-і; формы ўмоўнага ладу: загарэ-ў бы, загарэ-л-а б, загарэ-л-і б, прачыта-ў бы, прачыта-л-а б, прачыта-л-і б; дзеепрыметнікі прошлага часу: загарэ-л-ы, загарэ-ўш-ы, прачыта-ўш-ы, прачыта-н-ы; дзеепрыслоўі закончанага трывання: загарэ-ўшы, прачыта-ўшы.
чытай-уць; прывяд-уць, вылеч-аць, прыняс-уць, прачы- тай-уць.
Пераходныя і непераходныя, зваротныя і незваротныя дзеясловы. Катэгорыя стану. Асаблівасці граматычнага выражэння катэгорыі незалежнага, залежнага і зваротна-сярэдняга стану. Сінаніміка стану дзеяслова.
Усе дзеясловы паводле адносін дзеяння да аб’екта падзяляюцца на пераходныя і непераходныя.
Пры пераходных дзеясловах можа быць аб’ект, які ствараецца (пабудаваць дом), змяняецца (пафарбаваць сцены), знішчаецца (разбіць шкло), застаецца нязменным (ухваліць план), успрымаецца органамі пачуццяў (адчу- ваць боль) і інш.
Дзеясловы, пры якіх аб’ект мае форму ўскосных склонаў з прыназоўнікамі і без прыназоўнікаў, акрамя вінавальнага склону без прыназоўніка, называюцца ўскосна-пераходнымі:гуляць у футбол, дапа- магчы сябру, сумаваць па сыне, сябраваць з дзяўчьінай.
Непераходныя дзеясловы называюць дзеянне, не накіраванае на аб’ект: адпачываць, бялець, плысці, сохнуць, сядзець. Гэтыя дзеясловы абазначаюць фізічны і псіхічны стан: спаць, хварэць, весяліцца, журыцца; рух: ісці, бегчы, ехаць, ляцець; становішча ў прасторы: ляжаць, стаяць; праяўленне прыметы: зелянець, чырванець; занятак: настаўнічаць, падарож- нічаць і інш.
Паміж пераходнымі і непераходнымі дзеясловамі існуе сувязь. Адзін і той дзеяслоў можа быць пераходным (чытаць кнігу, спяваць песню) і непераходным (люблю чытаць, умею спяваць), калі ўвага канцэнтруецца на самім дзеянні, а не на аб’екце.
Змяненне дзеясловаў па ліках 4 класс
Змяненне дзеясловаў па лiках
Мэта: фармiраванне ўменняў вызначаць лiк дзеясловаў, спалучаць з улiкам сэнсу дзеясловы i назоўнiкi.
Задачы: пазнаемiць са змяненнем дзеясловаў па лiках, фармiраваць уменнi вызначаць лiк дзеясловаў, развiваць звязнае маўленне, выхоўваць павагу да роднай мовы.
Вучэбна-метадычнае забеспячэнне: падручнiк, сшытак
Арганiзацыйны момант (10.00-10.02)
Я вiтаю вас, дарагiя дзецi. Павiтайцеся i вы, калi ласка, з гасцямi. Мы пачынаем наш урок. Паглядзiце уважлiва на парты. У кожнага з вас на парце ляжаць карткi з запiсаннымi дзеясловамi. Прачытайце ўважлiва дзеясловы. А зараз я прапаную сесцi таму раду, у якога на картках запiсаны дзеяслоў у форме прошлага часу. Дакажыце. А зараз няхай сядзе той рад, у якога на картках запiсаны дзеяслоў будучага часу. Дакажыце. I апошнiмi садзяцца дзецi, у якiх на картках запiсаны дзеясловы ў неазначальнай форме. Дакажыце. Малайцы.
Словы: ПЛЫСЦI, ПЛЫЎ, БУДУ ПЛЫЦЬ
Людзi часта выкарыстоўваюць выраз «Плыве у рукi». А як вы лiчыце, што гэты выраз абазначае? (вельмi легка дастаецца). Складзiце, калi ласка, сказ з гэтым фразеалагiзмам.
Вы напэўна чулi i такi выраз «Як кажуць – прыплылi!». Як вы лiчыце, что абазначае гэты фразеалагiзм? (атрымалi не той вынiк, што чакалi). Паспрабуйце ўжыць гэты фразеалагiзм у гаворцы.
Праверка дамашняга задання (10.02-10.07)
У дамашнiм практыкаваннi вам трэба было выпiсаць дзеясловы прошлага часу i паставiць iх у неазначальную форму. Дзецi чытаюць дзеясловы парамi: у форме прошлага часу – у форме цяперашняга часу. Скажыце, калi ласка, а дзе ужываюцца дзеясловы ў неазначальнай форме. Дзе мы iх можам заўседы знайсцi? ( у слоўнiках)
У гэты час 4 чалавекi працуюць на асабiстых картках.
На як i я пытанн i адказваюць дзеясловы у неазначальнай форме?
Падкрэслiць дзеясловы ў неазначальнай форме:
Затрымаю, спытаць, прынес, дапамагчы, стануць, стаць.
Пастаўце дзеясловы ў неазначальную форму
Праверка работ па картках.
Мэтаматывацыйны этап. (10.07-10.12)
Плывец паважае свайго трэнера
Плыўцы паважаюць свайго трэнера.
Залаты медаль дастаецца цяжкай працай.
Залатыя медалi дастаюцца цяжкай працай.
Заданне: Прачытаць сказы. Знайсцi дзеясловы, вызначыць iх час. Знайсцi дзеяслоў, якi абазначае дзеянне аднаго прадмета. Знайсцi дзеяслоў, якi абазначае дзеянне некалькiх прадметаў.
Успомнiце, па чым змяняюцца дзеясловы у форме прошлага часу (па лiках i родах)
А па чым змяняюцца дзеясловы цяперашняга i будучага часу? (па лiках)
Сфармулюйце тэму нашага сенняшняга урока. (Змяненне дзеясловаў па лiках)
Якiя задачы паставiм перад сабой сення?
Вучыцца вызначаць лiк дзеясловаў
Ужываць дзеясловы у форме адзiночнага i множнага лiку
Фармiраваць арфаграфiчную пiльнасць
Хвiлiнка чыстапiсання (10.12-10.19)
Разгарнiце, калi ласка, сшыткi. Запiшыце дату, словы Класная работа. Падкрэслiце, арфаграмы, якiя сустрэлiся нам пры запiсу гэтых слоў.
Цi ведаеце вы знакамiтую беларускую плыўчыху, пераможцу шматлiкiх чэмпiянатаў свету i Еуропы, двухразовую чэмпiенку Алiмпiйскiх гульняў 2012 года на дыстанцыi 50 м i 100 м.
Аляксандра Герасiменя. паказаць фотаздымак спартсменкi
У iменi Аляксандра вызначым нацiскны склад. Скажыце, а якую лiтару мы напiшам у першым складзе перад нацiскам? (Я), а згодна з гэтым правiлам, якая лiтара будзе пiсацца ў другiм, трэцiм складзе перад нацiскам, першым складзе пасля нацiска? (е), а якая лiтара пiшацца у нацiскным складзе? (Е)
Прапiшам: Я я ля ея Ее Ее
Якое правiла мы только што паўтарылi?
А чаму, напрыклад, у словах пенал, секунда мы пiшам лiтару е, хоць яна стаiць у першым складзе перад нацiскам?
Запiшам словы пенал, секунда, паставiм iх у форму множнага лiку.
Складзiце з гэтых слоў словазлучэннi назоўнiк+дзеяслоў у цяперашнiм часе. Зап i шам.
Калi мы ужываем дзеяслоў у адзiночным лiку. Калi мы ужываем дзеяслоў у множным лiку?
Вывучэнне новай тэмы (10.19-10.24)
Разгарнiце, калi ласка, падручнiкi на старонцы 65, прачытайце правiла i параўнайце яго з вынiкамi, якiя ў вас атрымалiся.
Роб i м вын i к, на дошцы выкладваю схему.
Работа па падручнiку
Пр.113. Змянiць лiк дзеясловаў, запiсаць iх у два слупкi
Праверка разумення вывучанага (10.25-10.32)
Прапаную вам перакласцi сказы з рускай мовы на беларускую.
Пришла весна. Распустились почки на деревьях. Зацвела яблоня. Возле цветов вьются пчелки.
(Прыйшла вясна. Распусцiлiся пупышкi на дрэвах. Заквiтнела яблыня. Каля кветак уюцца пчолкi.).
Запiшыце сказы. Знайдзiце арфаграммы. Вызначце час i лiк дзеясловау. Дакажыце
Асобна для Грышчанка
Вызначыць лiк дзеясловаў
Чытае, п’юць, паедзе, купiлi, расчэсвае, усмiхнулiся, спявае, пiшуць, заняслi, думае
Папрасiць Веранiку праверыць работу Грышчанка.
Паведамленне дамашняга задання (10.32-10.33)
Калi вы прыменiце веды, атрыманныя на ўроку, вы зможаце беспамылкова выканаць дамашняе заданне.
Замацаванне вывучанага (10.33-10.40)
Творчы дыктант «У лесе»
Пары дзеясловау запiсаны на дошцы
Высокiя хвоi … свае iглiстыя верхавiны. Зяленыя елачкi… калючыя галiнкi. Ледзь … шэрая асiна. Дзяцел … па дрэве моцнай дзюбай
Асобна для Грышчанка
Дапоўнiць сказы дзеясловамi, спiсаць, вызначыць лiк дзеяслова
Восенню …. халодныя паўночныя вятры. Каля калодзежа …. драўлянае карыта. У сакавiку …… з выраю птушкi. Пузатыя жабы …. у зяленай траве.
Словы для даведкi: дзьмуць, стаiць, прылятаюць, скачуць.
Тэст на першаснае замацаванне ведаў (резерв) (10.40-10.42)
ловяць адзiночны лiк
Падвядзенне вынiкаў (10.42-10.44)
Вернемся да задач, якiя мы ставiлi на пачатку урока.
Цi навучылiся вы вызначаць лiк дзеяслова?
Як адрознiць дзеясловы адзiночнага i множнага лiку?
Тут, еслi останется время, можно определiть чiсло глаголов iз теста
Тры М. Адзначце, калi ласка, 3 моманты, якiя ў вас найлепш атрымалiся на сенняшнiм уроку.
Урок закончыўся. Дзякуй за ўвагу!
Што абазначае дзеяслоў
На як i я пытанн i адказваюць дзеясловы
Чым з’яўляецца дзеяслоў у сказе?
Як змяняюцца дзеясловы у прошлым часе?
На як i я пытанн i адказваюць дзеясловы ў неазначальнай форме?
З дапамогай як i х суфиксаў утвараецца неазначальная форма дзеяслова
Урок беларускай мовы у 4 класе
Дзяржаўная ўстанова адукацыі « Прылепс кі вучэбна-педагагічны комплекс
дзіцячы сад – сярэдняя школа Смалявіцкага раёна»
Урок беларускай мовы ў 4 класе
Тэма “ I і II спражэнне дзеясловаў ”
Настаўнік пачатковых класаў
Тэма : I і II спражэнне дзеясловаў
Задачы: фарміраваць уяўленне пра I і II спражэнне дзеясловаў; выпрацоўваць уменні ставіць пытанні да дзеясловаў і, карыстаючыся табліцай, спрагаць прапанаваныя дзеясловы, выдзяляць асабовыя канчаткі; развіваць арфаграфічную пільнасць; узбагачаць лексічны запас вучняў; выхоўваць добразычлівыя адносіны да сяброў.
Абсталяванне: падручнік, табліцы, слоўнікі, раздатачны матэрыял
Залатое цуда-сонца!
Загляні да нас у ваконца!
Нам здароўе зберажы
І вучыцца памажы!
— Перадайце, калі ласка, цяпло, якое пасылае сонейка праз акно ў наш клас, праз дотык далоняў сваім сябрам.
Пра якую часціну мовы ідзе гутарка?
— … адказваю на пытанні: што робіць? што робяць?
— … змяняюся па ліках і часах.
— … маю пачатковую (неазначальную) форму.
— … у сказе часцей за ўсё бываю выказнікам.
— Якія дапісалі “згубленыя” дзеясловы ў дамашнім практыкаванні? Вызначце іх асобу.
Выкананне задання ля дошкі і ў сшытках.
1 варыянт Да кожнага з прыведзеных дзеясловаў напішыце дзеяслоў з супрацьлеглым значэннем. Вызначце і запішыце ў дужках час, асобу і лік.
Гаворыць (____________) – _____________(____________), сумавалі (__________) – ___________(__________), забудзеце (__________ ) –___________ (__________).
Зз Зм зе оз злз звз
Птушыны слоўнік Птичий словарь
Словы на беларускай мове
— Запішыце наступны сказ пад дыктоўку. Хутка зайгарае, загамоніць рознымі галасамі веснавы лес! Усё мацней спяваюць дразды, берасцянкі, зелянушкі.
Вызначце час, асобу, лік дзеясловаў.
Здагадайцеся, аб якой часціне мовы мы павінны ўспомніць?
— … змяняюся па склонах.
— … у мове замяняю назоўнік, прыметнік.
— … я магу ўжывацца з прыназоўнікамі.
Сфармулюйце задачы ўрока з дапамогай слоў даведацца, навучыцца, прымяняць.
На ўроку мы даведаемся, што такое спражэнне дзеясловаў, будзем вучыцца спрагаць дзеясловы, даведаемся, як яны змяняюцца, а таксама вучыцца распазнаваць іх у мове.
Запаўненне табліц спражэння дзеясловаў.
Назавіце займеннікі 1-й асобы.
Знайдзіце займеннікі 2-ой асобы.
Якія займеннікі адносяцца да 3-яй асобы?
Які лік маюць займеннікі?
А зараз дзеясловы пісаць і пасябраваць змяніце па асобах і ліках. Запоўніце табліцы.
Якога часу былі дзеясловы?
Як змянялі дзеясловы?
Якая частка дзеяслова ў змянялася?
Выдзеліце канчаткі ва ўсіх дзеясловах. У нас атрымалася спражэнне дзеяслова.
Што такое спражэнне дзеяслова? Што значыць праспрагаць дзеяслоў?
Успомніце з урокаў рускай мовы, што называецца спражэннем дзеяслова?
1 група. Запоўніце табліцу. Змяніце па асобах дзеясловы ў адзіночным ліку. Выдзеліце канчаткі дзеясловаў.
2 група. Запоўніце табліцу. Змяніце па асобах дзеясловы ў множным ліку.
Звярніце ўвагу на канчаткі дзеясловаў.
Для чаго нам трэба ведаць спражэнне дзеяслова?
Будзем карыстацца гэтымі табліцамі на працягу сённяшняга ўрока і наступных урокаў, каб правільна вызначыць спражэнні дзеясловаў і правільна напісаць іх канчаткі.
— Практыкаванне 126. Адгадайце загадкі. Вызначце асобу, лік і спражэнне дзесловаў. (Працуем з дапамогай табліц спражэння дзеясловаў).
1 варыянт. Спішыце першую загадку. Абазначце асобу, лік і спражэння дзеясловаў.
2 варыянт. Спішыце другую загадку. Таксама абазначце асобу, лік і спражэнне дзеясловаў. (Зрабіце ўзаемаправерку выкананых заданняў).
5. Замацаванне вывучанага.
Сонца грэе, прыпякае,
лёд на рэчцы затрашчаў.
Цёплы вецер павявае,
хмар дажджлівых нам прыгнаў.
Вось і бусел паказаўся,
гусі дзікія гудуць,
шпак на дубе расспяваўся,
жураўлі ўжо лятуць.
— Выпішыце дзеясловы цяперашняга часу, вызначце іх спражэнне з апорай на табліцу.
(грэе, прыпякае, гудуць, лятуць)
6. Дамашняе заданне. Практыкаванне 129.
7. Рэфлексія. Выкажы сваю думку..
Што новага даведаліся на ўроку?
Што было самым цяжкім на ўроку? Якія заданні выклікалі цяжкасці?
Якая работа на ўроку спадабалася больш? Чаму?
Раздатка «Дзеяслоў як часціна мовы»
Да асабовых належаць дзеясловы, якія паказ-
ваюць, хто ўтварае дзеянне: (я) чытаю, (вы) бачыце.
Безасабовыя дзеясловы абазначаюць дзеянні,
якія адбываюцца самі па сабе, без дзеючай асобы (прадмета) : заімжыла.
Нез варотныя дзеясловы
Усе астатнія дзеясловы, якія не указываюць на ўтваральніка дзеяння.
вучыць, вучу, вучыў, буду вучыць
закончанае дзеянне, г. зн. якое адбылося ці абавязкова адбудзецца: вывучыць, вывучыў, вывучу
адказваюць на пытанні
ш т о б у д у р а б і ц ь?
ш т о з р а б і ц ь?
цяперашняга, прошлага і будучага часу: чытаю, чытаў, буду чытаць.
прошлага і будучага простага часу: прачытаў, прачытаю .
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-533546
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В Минпросвещения рассказали о формате обучения школьников после праздников
Время чтения: 1 минута
Все школы РФ с 2023 года подключат к государственной информационной системе «Моя школа»
Время чтения: 1 минута
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В России утвердили новый порядок формирования федерального перечня учебников
Время чтения: 1 минута
Петербургский Политех перевел студентов на дистанционку
Время чтения: 1 минута
Чем заняться с детьми в новогодние праздники в Москве
Время чтения: 4 минуты
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.